In maart 2021 ontvingen de Ecopower-coöperanten een bevraging over hun ‘betrokkenheid bij Ecopower’. Ondanks de problemen die sommigen ondervonden door een vreemde vertaling van de enquête – nogmaals onze excuses hiervoor – namen maar liefst 5387 Ecopower-leden deel. Bedankt! Dit geeft Ecopower inzicht in de samenstelling van zijn leden en helpt ook de onderzoekers van het Europese project ASSET vooruit, een project waarin de partners kennis en vaardigheden creëren en delen om ze vervolgens in te zetten voor de versnelling van de energietransitie en het betrekken van burgers.
Ook geven deze inzichten nuttige informatie voor het STEP2030-traject, de toekomstoefening waar Ecopower die de focus en prioriteiten van de coöperatie vastlegt tot 2032. Vooral voor krachtlijn 6 (Ecopower vertegenwoordigt en betrekt in de werking alle groepen in de samenleving om tot een inclusieve, gedragen en geslaagde energietransitie te komen), vormt de ASSET-enquête een mooi startpunt. In dit artikel geven we een overzicht van de belangrijkste resultaten.
Het ASSET-project
Bij het Europese project ASSET - dat ondertussen afgelopen is - waren kennis, onderwijs en verbetering sleutelwoorden. Het project bracht bedrijven, burgers, overheden en onderwijsinstellingen met elkaar in contact om samen te bestuderen waar onze kennis, vaardigheden en competenties voor een succesvolle energietransitie tekortschieten. Want de energietransitie is niet alleen een technologische shift, het is een collectief proces dat ook stoelt op maatschappelijke en politieke verandering. En het op meekrijgen van álle actoren en groepen in de samenleving; van jong tot oud, van man tot vrouw, van arm tot rijk.
Gender was dan ook een belangrijk onderzoeksthema binnen het project en het hoofonderwerp van de studie van Aurore Dudka, doctoraatsstudente aan de universiteit van Milaan. In haar thesis onderzocht ze de inclusiviteit van energiegemeenschappen ten opzichte van vrouwen, een onderwerp dat tot nu toe grotendeels onderbelicht bleef. Voor we u meenemen naar de resultaten van haar onderzoek, kijken we graag eerst naar wat we uit de antwoorden te weten kwamen over de leden van Ecopower.
De deelnemende Ecopower-coöperanten
Er vulden 4178 mannen de enquête in tegenover 1194 vrouwen. Een groot verschil, zeker aangezien we vrouwen expliciet vroegen om deel te nemen. De meeste deelnemers aan de bevraging waren tussen 41 en 70 jaar oud, met de 51- tot 60-jarigen als grootste groep. De meerderheid is al meer dan 10 jaar coöperant.
Interessant is om te zien in welke mate een aantal elementen meespeelden in de beslissing om lid te worden van Ecopower:
- De productie van hernieuwbare energie en een betere toekomst voor de komende generaties waren de twee hoofdredenen om coöperant te worden.
- Daarnaast besliste ook een groot deel van de deelnemers om lid te worden omdat ze graag thuis groene burgerstroom willen afnemen.
- Democratisch beheer en transparantie van de coöperatie speelden mee in de keuze maar staan niet op de eerste plaats.
- Zonnepanelen op het dak van de eigen woning bleken voor de meesten minder belangrijk om voor Ecopower te kiezen.
Ondervertegenwoordiging van vrouwen in energiegemeenschappen
Het grootste luik van de studie richtte zich op het genderthema. 'In welke mate zijn energiegemeenschappen genderinclusief?' luidt de centrale vraag. Want in energiegemeenschappen zijn democratie en energie-rechtvaardigheid speerpunten. Toch zijn ze volgens een aantal onderzoeken onvoldoende inclusief ten aanzien van sommige sociale groepen; vooral vrouwen zijn ondervertegenwoordigd. Is dat ook bij Ecopower het geval? We lichten de belangrijkste conclusies uit.
Mannen beslissen vaker om aan te sluiten bij een coöperatie
De keuze om in de coöperatie te stappen, wordt veelal door mannen genomen. Ook uit vorige bevragingen die Ecopower uitvoerde, blijkt dat mannen de grootste groep coöperanten vormen. Vrouwen besluiten vaker zich aan te sluiten wanneer ze geen partner hebben dan wanneer ze deel uit maken van een koppel. Het verschil tussen mannen en vrouwen is dus veel kleiner wanneer ze single zijn. Binnen energiegemeenschappen kan hierdoor een sterke genderongelijkheid ontstaan: het is meestal de man in het huishouden die als (enige) aandeelhouder deelneemt.
Genderstereotypen zijn aanwezig bij vrouwelijke en mannelijke leden
Veel vrouwen schatten hun begrip en kennis van energiekwesties lager in dan mannen. Deze overtuiging varieert naar gelang het onderwijsniveau en het studiegebied: bij hoger opgeleide vrouwen en vrouwen met een technisch of wetenschappelijk diploma zien we dit minder. Niet alleen vrouwen schatten hun kennis van het energiethema lager in, ook mannen denken dat vrouwen er algemeen minder inzicht in hebben. Ook hier is er een link met het studiegebied te zien: niet-gediplomeerde mannen of mannen met een technische opleiding zijn meer geneigd te geloven dat vrouwen minder voeling hebben met energiekwesties. Jonge deelnemers hebben doorgaans een minder stereotype kijk dan oudere.
De coöperatie wordt ervaren als een vriendelijke omgeving
Eén van de onderzoekshypotheses was dat een energiegemeenschap wel eens een onvriendelijke omgeving zou kunnen zijn waar het moeilijk(er) is om een mening te uiten. Dat blijkt niet zo te zijn. Aandeelhouders, zowel mannen als vrouwen, beoordelen de coöperatie als een vrij neutrale, vriendelijke omgeving. Gender vormt hier geen belemmering om een mening kenbaar te maken. Wel voelen mannen zich algemeen meer op hun gemak om tussen te komen tijdens activiteiten dan vrouwen.
Conclusie: burgercoöperaties bieden vrouwen een veilige omgeving om aan de energietransitie te werken...
De energiewereld wordt traditioneel gezien als een technische, mannelijke aangelegenheid die vrouwen niet aanmoedigt om eraan deel te nemen. Energiegemeenschappen zoals Ecopower kunnen echter een uitnodiging zijn voor vrouwen om ook actief te zijn rond energie. Het zijn immers gendervriendelijke omgevingen in een traditioneel door mannen gedomineerd domein. Met hun focus op milieu én op sociale kwesties en dankzij de horizontale managementstijl zijn energiecoöperaties volgens het onderzoek uitnodigend voor vrouwen.
... maar het kan nog veel beter
Toch blijken energiegemeenschappen (nog) niet volledig genderinclusief te zijn. Zij zetten traditionele ongelijkheden bij de deelname van vrouwen verder en werken ze soms zelfs nog meer in de hand. Een voorbeeld hiervan is het feit dat het nog steeds meestal mannen zijn die een aandeel kopen en zo de meeste beslissingen omtrent energie en hun energiecoöperatie nemen. Verder verzetten energiegemeenschappen zich vaak niet genoeg tegen heersende stereotypen en doen ze onvoldoende om actief drempels uit de weg te ruimen voor vrouwen die het woord willen nemen.
Volgens het onderzoek is dit een gemiste kans: het écht ontwrichtende potentieel van energiegemeenschappen zou namelijk wel eens kunnen liggen in hun vermogen om vrouwen een actieve rol en stem te geven in de energietransitie. En dat is hoognodig: vrouwen zijn vaak de spil in het huishoudelijke energieverbruik én ze worden het meest getroffen door energiearmoede. Het goede nieuws is dat coöperaties deze kwestie steeds beter begrijpen. Kijk bijvoorbeeld naar de deelname aan dit onderzoek en het voorbeeld van het STEP-traject van Ecopower dat o.a. inzet op een (gender)inclusieve burgercoöperatie.
Van onderzoek naar STEP2030: aan de slag!
Zowel de resultaten over de meer algemene eigenschappen van de Ecopower-leden als de bevindingen rond genderinclusiviteit nemen we mee in het STEP-traject. Die laatste focus diepen we verder uit in krachtlijn 6, die specifiek inzet op een sterkere vertegenwoordiging van vrouwen, jongeren en sociaal kwetsbare groepen binnen Ecopower. Wordt vervolgd dus!