In deze blogpost leest u het verslag van het thema 'Van gas los?', gepresenteerd tijdens de reeks Energiecafés 2018.
Het verslag van het thema 'De toekomst van de elektriciteitsmarkt' leest u hier.
De integrale opname van het online Energiecafé kon u op ons youtube-kanaal bekijken. Omdat de energiemarkt snel evolueert is de inhoud ervan niet meer helemaal actueel en werd de opname off line geheeld.
Nederland stopt met aardgas
Nederland gaat aardasvrij wonen. Dat is bijzonder, want sinds 1959 haalt Nederland aardgas uit de ondergrond zowel voor eigen gebruik als voor export. Dat brengt veel geld in het laatje, maar aardgas is een fossiele brandstof. Door de ontginning verzakt de ondergrond in Groningen en zijn er steeds meer aardbevingen die schade toebrengen aan huizen en gebouwen.
Bovendien zijn er de Europese klimaatdoelstellingen om de klimaatverandering tegen te gaan. De oorzaak van de klimaatverandering is al lang gekend, en ook de oplossing is duidelijk: onmiddellijk stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. Daarom heeft Nederland beslist om het oppompen van aardgas drastisch te verminderen. In 2025 stopt Nederland met de aardgaslevering aan België, en tegen 2030 willen onze noorderburen aardgasvrij wonen:
Uit het animatiefilmpje blijkt dat Nederland inzet op warmtenetten met recuperatie van industriële restwarmte, op warmtepompen met groene stroom en op biogas. Opmerkelijk daarbij is dat ze een collectieve aanpak vooropstellen, zodat er samen gezocht kan worden naar oplossingen op straat- of wijkniveau.
Bij rondvraag tijdens de Energiecafés van Ecopower bleek dat ook Vlaamse huishoudens nog massaal gebruikmaken van fossiele brandstoffen voor de verwarming van de woning (90%), warm water voor douche en afwas (60%) en om te koken (30%). Nochtans bestaan er duurzame alternatieven. Ongeveer 10% van de aanwezigen op de Energiecafés gaf aan nu al fossielvrij te verwarmen (warmtepomp of houtpelletketel), voor warm water te zorgen (zonneboiler of warmtepomp-boiler) en te koken (op groene elektriciteit).
Shift van groene stroom naar groene warmte
Vlaams huishouden, uitgedrukt in KWh.
In de energietransitie speelt groene stroom al een hele tijd een prominente rol, maar dat is lang niet de enige uitdaging. Voor een gemiddeld Vlaams huishouden gaat ongeveer 60% van de energiebehoefte naar verwarming, 30% naar mobiliteit en slechts 10% naar elektriciteit.
Om de afgesproken klimaatdoelstellingen te halen verschuift de focus van de overheid nu van groene stroom naar groene warmte. Een slimme benadering voor energieverbruik, of het nu over warmte of elektriciteit gaat, is de trias energetica:
- Energiebesparing = uw gedrag of de manier waarop u met energie omgaat aanpassen. Zo kunt u tot 30% energie besparen zonder aan comfort in te boeten. Bv. de lichten en verwarming doven als u niet thuis bent, uw woning isoleren, uw sluipverbruikers uitzetten als u met vakantie gaat, uw thermostaat goed afstellen …
- Energie-efficiëntie = kies de juiste, meest efficiënte technologie. Daarmee kunt u tot 60% energie besparen. Denk aan ledlampen in plaats van halogeenlampen, een elektromotor in plaats van een verbrandingsmotor, een warmtepomp in plaats van elektrische verwarming, …
- Duurzame opwekking = de energie die u toch nog nodig hebt duurzaam opwekken. Bv. groene stroom uit wind en zon, duurzame biomassa zoals biogas en houtpellets, restwarmte gebruiken die anders verloren gaat, …
Wat doet Nederland?
Isoleren
Eerste stap in de trias energetica is dus het verminderen van de energiebehoefte. Dat kan in bestaande woningen door te isoleren of te BENOveren (renoveren volgens de BEN-norm of de bijna-energieneutraal norm). Voor nieuwbouw is die BEN-norm zelfs verplicht. Op de website van de Vlaamse overheid vindt u alle informatie www.energiesparen.be.
Aansluiten op een warmtenet
Een warmtenet is een collectieve centrale verwarming voor een wijk of een stad. Vergelijkbaar met de centrale verwarming bij u thuis maar dan op grote schaal: een warmtebron, een buizenstelsel en circulatiepomp die de warmte naar de verschillende gebouwen brengt.
Idealiter wordt een warmtenet gevoed door een bestaande warmtebron, zoals een afvalenergiecentrale, elektriciteitscentrale of chemisch industrieel bedrijf. Zo wordt restwarmte die nu verloren gaat, alsnog benut. Onderzoeksinstelling VITO heeft een restwarmtekaart gemaakt met daarop interessante locaties waar restwarmte voorhanden is (zie Fig. 2). Ook zijn warmtenetten vooral interessant op plekken waar veel gebouwen dicht bij elkaar staan: in de stad en in dorpskernen dus. Vooral op plekken waar we onze warmtebehoefte collectief kunnen verduurzamen, zijn warmtenetten efficiënt. Andere oplossingen zoals een zonneboiler, een warmtepomp of een houtpelletketel, zijn meestal voor individueel gebruik.
Ook financieel is een warmtenet interessant. Wie warmte afneemt van een warmtenet zal door het niet-meer-dan-anders principe nooit méér moeten betalen dan bij individuele verwarming op aardgas. Als het warmtenet bovendien coöperatief wordt ingevuld kunnen burgers mede-eigenaar worden door mee te investeren. Zo stroomt de winst lokaal terug en vergroten het draagvlak en bewustzijn over groene warmte.
Komt er een warmtenet in uw buurt? Wij hebben geen glazen bol, maar als u niet in een rode of oranje zone woont, is de kans eerder klein. Er is namelijk geen restwarmte voorhanden waar u woont. Woont u eerder afgelegen? Ook dan zult u een individuele installatie moeten plaatsen.
Waar zijn er wel al initiatieven? Ecopower onderzoekt de aanleg van een warmtenet in Eeklo (meer info op www.warmteneteeklo.be). Burgercoöperatie Beauvent legt op dit moment een warmtenet aan in Oostende (meer op www.warmtenetoostende.be).
Warmtepompen
Een warmtepomp werkt volgens hetzelfde principe als een koelkast. Als we de koelkast op de foto een meter naar links verplaatsen zodat ze de deuropening vult en vervolgens de koelkastdeur openzetten, dan zal de koelkast op volle toeren beginnen draaien en zo de woonkamer verwarmen.
Er bestaan grondwarmte- en luchtwarmtepompen. Een grondwarmtepomp heeft een beter rendement (prestatiefactor COP 1:5) dan een luchtwarmtepomp (COP 1:3). COP 1:5 betekent dat de pomp met één eenheid elektriciteit vijf eenheden warmte voorziet. Vervangt u uw gasketel in een goed geïsoleerde woning door een grondwarmtepomp met COP 1:5, dan vervangt u uw gasfactuur van ca 10.000 kWh per jaar door een elektriciteitsfactuur van ca 2500 kWh per jaar.
Om van groene warmte te spreken is het natuurlijk belangrijk dat de warmtepomp gevoed wordt met groene stroom. Kunt u uw warmtepomp laten draaien met de elektriciteit van uw eigen zonnepanelen? Als u de elektriciteitsrekening maakt op jaarbasis is de combinatie warmtepomp – zonnepanelen uiteraard een goede zaak. Maar vergeet niet dat zonnepanelen het meeste stroom produceren in de zomer en niet in de winter wanneer uw warmtepomp op volle toeren draait. Een warmtepomp in combinatie met een warmtebuffer zorgt ervoor dat uw warmtepomp ook kan draaien buiten de stroompieken, en bijvoorbeeld wat bijverwarmd kan worden door een zonneboiler.
Ook van belang: niet iedereen heeft plaats voor een grondwarmtepomp. In appartementen of rijwoningen bijvoorbeeld kan een collectieve warmtepomp met een lokaal warmtenetje een oplossing bieden.
Vergeet nooit: wie een warmtepomp installeert in een woning die niet voldoende geïsoleerd is, betaalt zich blauw aan elektriciteit. Ook goed om weten: een warmtepomp werkt het beste in combinatie met lagetemperatuurverwarming, bijvoorbeeld vloerverwarming.
Hernieuwbaar gas
Door organisch materiaal te vergisten kunnen we biogas maken. Dat biogas kan dan veredeld worden tot aardgaskwaliteit en vervolgens geïnjecteerd worden in het bestaande aardgasnet. Dat is momenteel nog een dure operatie. Ook beseffen de Nederlanders dat dit slechts een klein deel van de oplossing kan zijn; ze schatten dat we maximaal 10% van het huidige aardgasverbruik kunnen vervangen door biogas.
Ook synthetisch gas kan op termijn een deel van de oplossing zijn. Het wordt gemaakt uit waterstof en overschotten van hernieuwbare energie. Op dit moment is de techniek nog niet voldoende rendabel.
Biomassa
Houtige biomassa van lokale oorsprong biedt vandaag al een hernieuwbaar alternatief in de vorm van houtsnippers en -pellets. Indien duurzaam geproduceerd en lokaal geconsumeerd, zijn houtpellets een goede keuze. Maar er is natuurlijk maar een beperkt volume lokale grondstof beschikbaar. Daarom zijn ook pellets slechts een deel van de oplossing in de warmtetransitie. Bovendien vergt houtverwarming bijzondere aandacht inzake duurzaam bos- en houtbeheer en zuivere verbranding om de uitstoot en milieu-impact te minimaliseren. Een goed alternatief dus, maar op kleine schaal en onder strikte voorwaarden. In grootstedelijke gebieden zijn houtpellets zeker niet de ideale oplossing.
Meer informatie over pellets vindt u hier.
Wat doet Vlaanderen?
In navolging van het zomerakkoord van de Vlaamse regering verschenen tal van berichten in de media waaruit een aantal duidelijke trends blijken. Bijvoorbeeld verplichte woningrenovatie: wie een huis koopt of erft zal vanaf 2019 verplicht worden om binnen de 5 jaar te renoveren. Ook wordt er resoluut ingezet op het isoleren van daken, muren, ramen en vloeren, bestaan er premies voor de installatie van warmtepompen en zonneboilers en komt er een verlaagd tarief voor sloop en heropbouw. In nieuwe verkavelingen mogen woningen niet meer verwarmd worden met fossiele brandstoffen en in 2021 komt er een verbod op stookolieketels. De Vlaamse minister van Energie kondigde een taxshift aan van elektriciteit naar aardgas en stookolie om zo de mensen te stimuleren om een duurzame keuze te maken.
De provincie Oost-Vlaanderen stelde een leidraad ‘warmtenetten’ op voor lokale besturen met daarin een warmtetabel. Die suggereert voor verschillende locaties en voor soorten woningen en gebouwen de meest geschikte duurzame oplossing. Dit provinciale initiatief is vergelijkbaar met wat de Nederlanders op wijkniveau benaderen.
Wat doet Ecopower?
Ook Ecopower focust steeds meer op groene warmte. Onze windturbines, zonnedaken en kleinschalige waterkracht produceren natuurlijk lokale groene stroom voor de coöperanten die nu al verwarmen met een warmtepomp. Maar er is meer.
Met het Ecotraject begeleiden we huishoudens om hun woning diepgaand te renoveren (of zelfs BENoveren) en zo hun energiebehoefte drastisch te doen dalen. Isoleren isoleren isoleren, we kunnen da nadruk niet genoeg leggen!
In Eeklo werken we momenteel aan een warmtenet op basis van de restwarmte van de afvalenergiecentrale IVM in samenwerking met partner Veolia. Mer info daarover op www.warmteneteeklo.be.
Daarnaast is er onze coöperatieve houtpelletfabriek in het Limburgse Ham waar we uit regionaal hout uit duurzaam bosbeheer pellets produceren die het onafhankelijke kwaliteitslabel ENplus A1 hebben. Zo garanderen we de kwaliteit en de duurzaamheid voor mens, kachel en milieu.
En wat doet u?
Het doel van deze informatie is niet om u een oplossing op maat te bieden, dat is onmogelijk. Wel willen we u voldoende inzicht verschaffen om met kennis van zaken na te denken over uw persoonlijke warmtebehoefte en hoe u die op termijn fossielvrij kunt invullen.
Onthoud vooral dat het altijd begint bij isoleren en dat iedereen – (lokale) overheden, bedrijven, buurten en individuen - voor dezelfde uitdaging staat: zoeken naar de meest geschikte technologie voor elke unieke situatie.
Het verslag van het andere Energiecafé-thema ‘De toekomst van de elektriciteitsmarkt’ leest u hier.
De integrale opname van het online Energiecafé kon u op ons youtube-kanaal bekijken. Omdat de energiemarkt snel evolueert is de inhoud ervan niet meer helemaal actueel en werd de opname off line geheeld.